یزد؛ شهری کهن در دل کویر؛ تاریخ و موقعیت جغرافیایی؛ سرزمین بادگیرها

یزد یکی از قدیمی ترین شهرهای جهان در قلب فلات مرکزی ایران قرار دارد. این شهر با معماری خشت و گلی، بادگیرهای بلند، قنات های کهن و کوچه های پیچ در پیچ خود، همچنان روح تاریخ را در خود حفظ کرده است. 

یزد نخستین شهر خشتی جهان و دومین شهر تاریخی زنده جهان پس از ونیز است.دراین مقاله به معرفی جغرافیایی، تاریخ وجاذبه های گردشگری یزد خواهیم پرداخت.

موقعیت جغرافیایی یزد

یزد در مرکز ایران و در میان کویر لوت و دشت کویر قرار گرفته است. این شهر از شمال به استان اصفهان از غرب به استان   فارس از شرق به استان خراسان جنوبی و از جنوب به استان کرمان محدود می شود.

آب و هوای یزد گرم و خشک است و بارندگی در آن کم اتقاق می افتد. به دلیل همین اقلیم خاص، سازه های سنتی یزد از جمله بادگیرها، قنات ها و خانه های خشتی با معماری متناسب با شرایط اقلیمی ساخته شده اند. 

تاریخچه یزد؛ از دل اسطوره ها تا امروز 

یزد، شهر کهن در قلب ایران، نه تنها یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های جهان است، بلکه تجسمی زنده از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایرانی به شمار می رود.

این شهر که در میان کویر لوت و دشت کویر جای گرفته، قرن هاست که به عنوان مرکز علم تجارت و هنر شناخته می شود. یزد تنها یک شهر نیست؛ بلکه کتابی تاریخی است که هر کوچه، هر بادگیر و هر خشت آن قصه ای شنیدنی از گذشته ای پر شکوه را در خود دارد. 

یزد در اسطوره ها و دوران باستان

افسانه ها میگویند که یزد به دستور اسکندر مقدونی ساخته شد و زندانی که امروز با نام زندان اسکندر شناخته می شود، بخشی از این میراث است.  اما پیش از این داستان ها، یزد در اسطوره های ایران باستان جایگاه ویژه ای داشت.

برخی منابع پیدایش یزد را به دوران حکومت یزدگرد اول ساسانی  نسبت می دهند که نام شهر نیز برگرفته از اوست. واژه "یزد" از " یزدان" به معنای پاکی و تقدس گرفته شده است و این نشان دهنده تقدس و اهمیت این شهر در طول تاریخ است.

یزد در دوران هخامنشیان و ساسانیان 

در دوران هخامنشیان یزد به عنوان یکی از مراکز مهم ارتباطی ایران شناخته می شود. موقعیت جغرافیایی این شهر در مسیر شاهراهای باستانی باعث شد که یزد به یک مرکز تجاری پر رونق تبدیل شود. در این دوران، قنات های عظیمی در یزد ساخته شد که تا امروز نیز برخی از آن ها فعال هستند. 

یزد در دوران اسلامی؛ شکوفایی در تجارت و فرهنگ 

با ورود اسلام به ایران، یزد نیز تحت تاثیر فرهنگ ایرانی قرار گرفت. در دوران امویان و عباسیان، این شهر همچنان مرکز فعالیت های تجاری و فرهنگی باقی ماند. اما نقطه عطف یزد، در دوران آل بویه و سلجوقیان رخ داد. در این دروان، یزد به یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی تبدیل شد و بسیاری از بزرگان و اندیشمندان در آن می زیستند.

در دوره مغول ها، بر خلاف بسیاری از شهر های ایران که دچار ویرانی شدند، یزد توانست با دیپلماسی و سیاست های هوشمندانه، از تخریب در امان بماند. حاکمان، یزد در این دوره مانند سید رک الدین محمد قاضی، با مغولان به توافق رسیدند و به همین دلیل یزد پناهگاهی امن برای هنرمندان، معماران و دانشمندان ایرانی تبدیل شد.  

دوران تیموریان و صفویان؛ اوج معماری و هنر در یزد

در دوره تیموریان یزد شاهد رشد بی نظیری در معماری و هنر بود. بسیاری از بناهای مهم این شهر مانند مسجد جامع یزد و بقعه سید رکن الدین، در این دوران ساخته شد. این دوره را می توان دوران طلایی توسعه علمی و فرهنگی یزد دانست.

دروان قاجار و پهلوی؛ توسعه شهری و صنعتی 

در دوران قاجار، یزد همچنان جایگاه مهم در تجارت داشت. تولید پارچه های ابریشمی، نساجی و سفال سازی در این دوره رونق ویژه ای یافت. بازار خان و بسیاری از خانه های تاریخی یزد، مانند خانه لاری ها، در همین دوران ساخته شدند.

یزد در دوران معاصر؛ میراث جهانی 

در سال 2017 میلادی، یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این ثبت جهانی، گواهی بر ارزش بی نظیر یزد در حفظ معماری سنتی و فرهنگ بومی ایران است. امروزه، یزد یکی از مهم ترین مقاصد گردشگری ایران و جهان است و سالانه هزاران گردشگر از سراسر دنیا برای تماشای تاریخ زنده آن به این شهر تاریخی سفر می کنند.

کلام آخر

اما یزد فقط یک شهر تاریخی نیست؛ اینجا دنیایی از جاذبه دیدنی را در دل خود جای داده است از آتشکده زرتشتیان و باغ دولت آباد گرفته تا کوچه های خشتی و بادگیرهای بلند که قصه های هزارساله را در دل خود دارند. 

اگر میخواهید با زیباترین جاذبه‌های گردشگری یزد آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله زیر را مطالعه کنید: 

جاذبه‌های گردشگری یزد؛ راهنمای دیدنی‌های شهر جهانی یونسکو